We beginnen bij de grote wereld te horen, we hebben het nu ook, een wilde schietpartij in een school. Een dag na het drama was het Journaal wederom ter plekke, om te kijken hoe het de Veghelse scholieren verging. Trouwhartig vertelde een Brabantse deerne dat ze erg geschrokken was. Ze had die nacht zelfs een nachtmerrie gehad. En haar vriend, die politieagent is, had tegen haar gezegd: 'Daar kom je alleen niet uit, je moet naar slachtofferhulp.' De lummel! dacht ik meteen, hij doet privé gewoon hetzelfde als in zijn werk. Z'n meissie heeft een nachtje rottig geslapen en hij stuurt haar naar de hulpverlening. Is hij nou helemaal gek geworden? Kan ie haar zelf niet een beetje opvangen in plaats van het meteen af te schuiven? En heeft het kind geen ouders, broers of zussen, vrienden en vriendinnen? Het meisje geneerde zich niet voor haar vriend, nee, ze nam zijn advies ter harte. Ze had per slot van rekening voor het eerst van haar leven iets naars meegemaakt. Daar zou ze wel eens een heus trauma aan over kunnen houden. Natuurlijk is ze geschrokken, logisch dat ze een nachtmerrie kreeg. En misschien krijgt ze er morgen nog een, en volgende week weer een, en over een jaar beleeft ze opnieuw een schietpartij in haar droom. So what! Een mens leeft en maakt leuke en minder leuke dingen mee. Sommige gebeurtenissen achtervolgen je een tijdje, maken je wat angstiger, verdrietiger of somberder. Je steunt wat extra op je naaste omgeving en het slijt weer. De tijd heelt alle wonden, zegt een oude volkswijsheid. Maar het lijkt wel of dat niet meer mag. We willen niets meer verdragen, elke oneffenheid in een leven moet meteen weggepoetst, opgelost, van de baan. Zodat de vertrouwde alledaagsheid en leegte weer zegeviert en de spanning veilig en alleen op de tv te halen is. Het ergste is die hulpeloosheid. Op school is geschoten, je gaat meteen met de pootjes omhoog liggen, je vriend en ouders zeggen: niet aanraken, kijk uit, daar moet professionele hulp bijkomen. Dat gaat onze competentie volstrekt te boven, misschien richten wij alleen maar meer schade aan. Opzij, bel de de slachtofferhulp of de rijdende psychiater. De status van slachtoffer is aanlokkelijk. Dat kind was op het Journaal! Bijna een bekende Nederlander. Ze heeft eindelijk iets te vertellen, ze krijgt aandacht. Ze gloreert! De mensen luisteren vol mededogen naar haar verhaal. Ze houden haar staande op straat en vragen met hun invoelendste stemgeluid: 'Hoe gaat het nu met je?' Ze knikken haar bemoedigend toe. Vertel maar, en nog eens, en nog eens. Eigenlijk weet ze helemaal niet meer hoe het met haar gaat. Moet ze iets voelen? De hulpverleners dringen aan: 'Laat je gevoelens de vrije loop, gooi het eruit.' In godsnaam welke gevoelens, wat verwachten ze van haar? Kalmeringsmiddelen heeft ze nodig van al die plotselinge aandacht en dat eindeloze wroeten in haar binnenste. Ze heeft nooit zo naar binnen gekeken, naar elke beweging van haar gemoed. Leegte treft ze daar aan, onzekerheid, wat moet ze nog zeggen? O ja, dan weet ze weer wat de mensen van haar willen horen: nachtmerries, dat was het, angst voor Turken, koud zweet, trillen. Maar op een dag merkt ze dat een vriendin zich snel omdraait als ze haar in het warenhuis aan ziet komen lopen. En in de disco staat ze ook steeds vaker aan de kant. Haar vriend die bij de politie werkt is allang uit beeld verdwenen. Hij moest aan zichzelf denken, in zijn job had hij dagelijks ook al een hele brok emotie te verwerken. En wat is zij? Slachtoffer, fulltime slachtoffer, haar identiteit is slachtoffer. En het is maar de vraag of de tijd die wonde ooit nog helen zal. Pauline de Bok journalis

Prijs kaartje bus en trein straks vrij kopte mijn krant vorige week. Een grote vermoeidheid over viel me. Ik haat vrije prijzen.Het gaat om het regionale openbaar vervoer, las ik verder. Nederland wordt opgedeeld in negentig concessiegebieden. Maar goed, ik zal u de details besparen, die wil ik zelf ook niet weten. Ik maak regelmatig gebruik van het openbaar vervoer, ik heb altijd een strippenkaart bij me, stop zonder nadenken mijn pasje in de kaartjesautomaat op de perrons en toets in wat ik hebben wil. Klaar, basta, wat het kost zie ik wel op mijn giroafschrift. Maar dat is binnenkort verleden tijd. Met een groots gebaar geeft de overheid het openbaar vervoer uit handen: kijk, reizigers, om u ter wille te zijn laten we de marktwerking intreden, concurrentie leidt tot scherpe prijzen, daar wordt u dus alleen maar beter van. Met u bedoelen ze dan `uw portemonnee´. Maar ik wil niet tot mijn portemonnee gereduceerd worden. Ik wil niet bij elke stap hoeven nadenken over duurder of goedkoper, ik wil reizen met zo min mogelijk rompslomp. Weg met de keuzes tussen twee dubbeltjes of een kwartje. Binnenkort worden de taxiprijzen ook al vrijgelaten. Ik zie me al staan ´s avonds laat in de regen, onderhandelend met zo´n gewiekste penosejongen. Wat zal ik heimwee hebben naar de tijden dat ik zonder nadenken in een taxi stapte en wist dat ik voor een geeltje thuis was.Nee, het wordt van kwaad tot erger met die vrije prijzen. Ongevraagd krijg ik uit de onverwachtste hoeken advies. Mijn moeder drong er plotseling op aan dat ik, net als zij, voor elk telefoontje eerst vier cijfers zou draaien, dat bespaart telefoonkosten. Ze gaf toe dat die telefonielijn vaak overbezet was, maar ja, je betaalde ook minder. Niet lang daarna waren die vier cijfers veranderd, nog later bleek er een nog goedkopere belmethode via een andere firma, et cetera.Ook onze vertrouwde nationale telefoonmaatschappij begint me nu al dal- of piek- of anderssoortige voordelen aan te bieden. Ze zeuren aan m´n kop, zij willen dat ik voordelig uit ben. Maar ik wil met rust gelaten worden, het geeft echt niet als me dat wat kost. Want het stompzinnige is: de tijd die het je kost om uit te vinden hoe je het goedkoopst uit bent, die wordt niet meegerekend. En de niet-aflatende speurhondse oplettendheid die het vereist om op de hoogte te blijven van de nieuwste aanbiedingen, die rekent ook geen zogenaamde slimme jongen mee. Om nog maar te zwijgen van de banale gesprekken waartoe je je laat verleiden als je eenmaal besloten hebt om achter het goedkoopste bod aan te jagen. Nee, de prijs die ik betaal voor scherpe prijzen is mij te hoog. Uiteindelijk heeft alles een prijs. Dat blijkt ook de slogan van mijn internetprovider te zijn. Laatst stuurde deze mij voor het eerst een brief. Ik was zeer verbaasd. Ik krijg nooit post van hem, alleen tweemaandelijks een factuur. Maar nu wilde hij me laten weten dat hij - in tegenstelling tot veel andere providers - geld blijft vragen voor zijn diensten en dat hij in ruil daarvoor mijn persoonlijke gegevens niet verkwanselt aan derden die mij vervolgens weer gaan bestoken met hun reclamecampagnes of mijn gegevens gebruiken voor hun stiekeme marketingstrategieën. Zelfs mijn exacte surfgedrag schijnt doorverkocht te kunnen worden. Zo word je steeds dieper in het stinkend moeras van de markt gezogen.Ik was geroerd door de brief van mijn provider, de andere providers niet. Ze zijn zelfs naar de rechter gestapt. Maar mij bemoedigt het: ze zijn er nog, keurige firma´s die mij beschermen tegen die moderne pooierspraktijken. En vooral: ik ben ervan overtuigd dat ze blijven. Want het duurt niet lang meer en de burgers slaan terug. Steeds meer mensen worden er kotsmisselijk van dat ze alleen nog maar als wandelende portemonnees worden aangesproken. Weg met de besmettelijke ziekte die vrije consumentenkeus heet. Wij willen de vaste prijzen terug!

Nee, ik ga niet kankeren op het Museumplein. Ik ging zondag gewoon naar de opening, omdat het een mooie dag was om tussen de mensen te slenteren.Vastberaden probeerde ik het logo van Nederlands grootste grutter aan de rand van het plein niet te zien. Maar helaas, de snoodaard greep mij onverhoeds bij mijn reukorgaan. Onder het ezelsoor vandaan walmde de penetrante lucht van saucijzenbroodjes. Een aanslag op mijn zonnige humeur. Het hoort niet, vind ik, een kruidenier op het Museumplein. Het ezelsoor is daardoor van meet af aan een rafelrand van onze cultuur geworden, daaronder piept de koop- en hebzucht van de Nederlander tevoorschijn. Een beetje obsceen. En toen zag ik ook ineens waar al die gezellige picknickmanden vandaan kwamen: een geschenk van de kruidenier aan de buurtbewoners. Wat een strooplikkerij.De opening werd al dagen van tevoren opgeklopt met de allerfijnste Nederlandse clichés: het Museumplein is `Het Plein der Pleinen´, `De navel van de Nederlandse cultuur´, en meer van dat fraais. Het Stadsdeel Zuid had `musical-artiesten van Joop van den Ende´ weten te strikken voor een `wervelend spektakel´. Dat kon niet anders dan groots worden.Het begon al goed. De crème de la crème van de Nederlandse cultuur sprak de menigte toe: Rembrandt van Rijn, de schrijver Constantijn Huygens, de componist Sweelinck, Vincent van Gogh en nog wat verklede mannen met fluwelen steekhoeden en fazantenveer. Ze herinnerden zich allen dat hier vroeger een groene weide lag en prezen het `illustere Museumplein´ aan als oase van rust en als huiskamer van Amsterdam. Hoe dat samengaat is mij trouwens een raadsel. Pijnlijk was het dat de oude meesters zulke reclamepraatjes verkochten, en dat ook nog eens in nep-Oud-Hollandse zinssneden. Blijkbaar hadden ze allemaal dezelfde oubollige tekstschrijver opgedrongen gekregen.Langzaam begon ik te begrijpen waarom de musea en het Concertgebouw zo oorverdovend afwezig waren bij de feestelijke opening van hun plein. Kunst en cultuur wordt te elitair geacht voor zo´n evenement, dat zou het grote publiek niet aanspreken. Toch wilde het stadsdeel de musea er wel bij betrekken, daarom werd voor hun deur om beurten wat vuurwerk afgestoken. Het was vast een restje Oud-en-Nieuwvuurwerk dat VVD stadsdeelbestuurder Richard Ronteltap nog op zolder had gevonden. De aanwezige Chinezen moeten schuddebuikend door het museumgras hebben gerold. Tijd voor de musical-potpourri van Joop van den Ende. Over de catwalk schreden zijn artiesten in stemmig zwart doelloos op en neer, terwijl hun stemmen schril over het plein snerpten of ons zwoel in de onderbuik poogden te raken. Uit het publiek steeg gemor en boegeroep op. Slechts een enkeling bracht het op om te applaudiseren. Net goed, hadden ze maar in de amusementshallen van Aalsmeer moeten blijven met hun instantpassie.Zo diep is Amsterdam dus gezonken: schaamteloos laat het Joop van den Ende, Albert Heijn, Holland Casino, zeven `toprestaurateurs´ uit Zuid en Oininio de opening van het nationale cultuurplein exploiteren. De musea en het Concertgebouw zijn buitenspel gezet en kijken vanaf de zijlijn naar de teloorgang van de Nederlandse cultuur.Maar... wacht even, er was nog hoop in deze bange dagen. Voor de daadwerkelijke opening was Neerlands `topartiest´ Freek de Jonge van stal gehaald. Hij begon eens lekker tegen Joop van den Ende aan te schoppen. Dat mag hij aan zijn stand verplicht zijn, maar een beetje voorspelbaar wordt het wel. Daarna maakte hij een harde grap over de aardbeving in Turkije, om te laten zien dat hij dat genre nog beheerst. Verder had hij nog wat passages over het Museumplein uit Het Parool van zaterdag gejat, citeerde van zijn spiekbriefje wat uit een bouwrapport en las een sinterklaasgedichtje op dat hij ter ere van het Museumplein had gemaakt. Natuurlijk, het was satire, maar dat kan elke sinterklaasdichter wel beweren. Geen moment oversteeg hij het niveau van de goedheilig man. De volgende keer kunnen ze De Jonge gerust opnemen in de naamloze rij Van den Ende-artiesten.

`Schat ik het goed in als ik denk dat jij deze muntjes niet hoeft?´ vraagt mijn slijter. Hij heeft net de klant voor mij op de `spaaractie van de eeuw´ gewezen. `Ja´, zeg ik, dankbaar om zoveel klantinzicht.De slijterij is onderdeel van een grote keten, maar daar merk ik gelukkig weinig van. Slechts één keer heb ik de vraag `Airmiles?´ met nee hoeven beantwoorden. Bij supermarkt en tankstation blijf je zulke vragen op je afgevuurd krijgen, keer op keer: airmiles, zegels, bonuskaart? Nee! Ik hoef niks. Meestal krijg je dan een meewarige blik. Of de klanten achter je roepen uit: `Wat zonde!´ Daarom hecht ik aan de middenstand in de buurt. Ze kennen de eigenaardigheden van hun klandizie en vallen mij niet met standaardvragen lastig.Een week later loop ik weer bij de slijter binnen. Nu staat zijn collega in de zaak. Zijn klantbenadering is een tikkeltje braver. `Wil je die nieuwe Vin du Siècle-muntjes?´ vraagt hij. `Nee? Je kunt er prachtige millenniumglazen voor krijgen, hoor.´ Ze staan uitgestald op de Vin du Siècle-stellage, midden in de winkel. Nu pas valt me op dat ik er al weken zorgvuldig omheen gekeken heb.Het zijn best mooie glazen, vind ik. Ze lijken een beetje op mijn eigen glazen voor speciale gelegenheden. Daar is er helaas nog maar eentje van over en ik wilde net eens uit gaan kijken naar nieuwe. Zou ik niet toch één keer...`Wie volop wil genieten van karaktervolle wijnen als een Bordeaux, Cabernet Sauvignon of Argentijnse Malbec, kan welhaast niet buiten deze kristallen kelken´, zegt de actiefolder en roemt het vele voordeel `op zeer bijzondere en exclusieve millenniumproducten´. Exclusief. Met hoeveel klanten zijn we eigenlijk? Hoeveel glazen heeft de slijterijketen al besteld bij de glazenfabriek? Bah. Ik ben meteen genezen. `Dus geen muntjes?´ vraagt de jongen. Ik spuw eens lekker ongegeneerd m´n gal. Geen denken aan. Stel je nou voor: tijdens de millenniumwisseling drinkt half Nederland dezelfde Vin du Siècle-wijn uit dezelfde roemers, geopend met dezelfde kurkentrekker, `een mooi voorbeeld van elegant, 21-ste-eeuws design´, en om twaalf uur klinkt datzelfde halve Nederland elkaar toe met hetzelfde merk champagne uit dezelfde champagneglazen. En dat komt allemaal door die spaaractie. Nee, ik maak zelf wel uit waar en wanneer ik nieuwe glazen koop. En welke.Bovendien, ík ben geen kruidenier van beroep en hoef me niet te laten paaien met een voordeeltje. Ben ik een dief van mijn eigen portemonnee? Mooi zo. Alles liever dan tegen heug en meug sparen. Ik herinner me nog het oude cakeblik bij ons thuis vol vettige margarinezegeltjes, koffiepunten, beschuitbonnen. Daarnaast de stapel zegelboekjes waar we ze in moesten plakken.Ook herinner ik me nog die mooie dag, jaren later, dat ik mijn nieuwe verloofde een leeg pak koffie zag weggooien. `Hé, je vergeet de punten!´ Maar hij vergat helemaal niks, hij verdomde het gewoon ze uit te knippen. Ik deed het ook niet voor mezelf, zei ik nog zwakjes, maar voor de moeder van een vriend. Jammer voor die moeder, maar vanaf dat moment was de knop om: je kon het dus ook gewoon laten. Maandenlang maakte mijn hart een vreugdesprongetje als ik een pak koffie aanbrak: nooit meer sparen.

Het moet een belevenis zijn die een mens op zijn grondvesten doet schudden, die zonsverduistering. Jammer alleen dat we het van te voren weten. En nog jammerder dat we de afloop weten: het zal in luttele tijd weer voorbij zijn. Daardoor telt het niet echt, het is toch een beetje nep. Vroeger kregen mensen er tenminste een ware doodsschrik van. Midden op de dag doofde de zon, duisternis alom, het helse einde van de wereld is daar. De komende zonsverduistering is al uitentreuren beschreven: hoe de natuur zal reageren en wat de mensen zullen doen. Ze trekken en masse naar de plek van het natuurverschijnsel, ruim een maand van te voren hebben ze alle slaapplaatsen al besproken. Hutjemutje zullen ze buiten naar de lucht staan gapen, omringd door camera’s, spotlights en opgewonden commentaarstemmen. Ze weten precies wat ze moeten gaan zien en voelen. Hooggespannen wachten ze met zijn allen op de ultieme ervaring. Dat kan alleen maar tegenvallen. Daaraan moest ik denken toen mij laatst een oneindig kleinere verschuiving zomaar in de schoot werd geworpen. Het was geen zonsverduistering maar een zonsopgang. Eentje zoals elke dag, maar met één verschil: normaal lig ik dan in mijn bed, nu fietste ik naar Amsterdam-Oost. De tramrails lagen als glanzende linten in de Ceintuurbaan. Vreemd, dacht ik nog slaperig, dat zie ik hier anders nooit. Recht voor me klom de zon langs de oostelijke hemel omhoog en ik kreeg het gevoel dat ik de stad betrapte. Dit gezicht toonde ze me nooit. Het licht was teerder en kwam van een andere kant. In de stilte klonk elk geluid apart: de vogels kwetterden, het janken van een brommer zwol van verre aan, de eerste trams kwamen aangetingeld. Ik miste iets en wist niet wat. Tot ik voorbij een groot gat in een gevelwand kwam: het bouwterrein lag stil. Dat was het, er werd nog niet geheid, geboord en gehamerd. Er ronkten nog geen aggregaten, pompen en stationair draaiende auto’s. Glascontainers werden nog niet rinkelend leeggeschud in laadbakken. Uit ramen en deuren waaide nog geen muziek. De doordeweekse achtergrondgeluiden moesten nog aangezet worden.De trams konden met een enkele passagier aanboord rustig wennen aan de dag. Het verkeer was nog niet in zijn overdagse doen, geen stroom van auto’s, slechts hier en daar een bestelauto of personenbusje. Kantoormensen en winkeliers lagen nog op één oor, maar voor werklui en arbeiders stond de dag al te beginnen. Op de hoeken van uitvalswegen stonden mensen te wachten om opgepikt te worden. De meerderheid van de wachtenden behoorde tot een minderheid. In de vroege ochtend is Amsterdam allochtoner dan overdag, laaggeschoolden moeten vroeger uit de veren. Je kon zien dat ze daar elke dag stonden, voor hen waren de plek en het tijdstip vertrouwd. Ze keken niet om zich heen. Zíj kenden de stad zo wel en waren in slaapdronkenheid of dagdromen verzonken. Ik reed over de Amstel, flarden mist hingen boven het water en ik hoorde mezelf zingen. Ik was in vakantiestemming geraakt. Dat lag niet zozeer aan deze mooie ochtend zelf, het was het ongewone dat de zinnen prikkelde. Het vreemde tijdstip duwde me uit het geijkte patroon, het gebaande pad. Het dagelijks leven is vol ongeziens en ongehoords als je je even van de wijs wilt laten brengen. Zo’n zonsverduistering doet dat ook, alleen jammer dat die alle trekken van een toeristische highlight heeft gekregen.

'Jij hebt een meisje, hè?' vraagt de vrouw die naast mij over de balustrade van het Zuiderbad hangt. 'Een buurmeisje', zeg ik.Beneden spartelen de magere kinderlijfjes driftig om het hoofd boven water te houden. Zonder morren volgen ze de bevelen van de badmeester op. De vrouw tuurt het water af. 'Elke keer als ik mijn zoontje even niet zie, ben ik toch weer bang dat hij niet meer boven komt', zegt ze. 'Hij is nog zo speels. Dit is al het tweede seizoen dat hij op zwemles zit, twee keer in de week. Ik moet er zelfs vrij voor nemen.' Ze zucht. 'Ik wou dat ik zo'n buurvrouw had.'Twee keer per week naar het zwembad, een jaar lang, met het eerste kind, met het tweede, en soms met het derde of vierde. Met nauw bedwongen ongeduld wachten ze, de moeders en een enkele vader. Soms neemt een ouder het ervan door zelf ook even een baantje te trekken, maar de meesten wachten zwetend op het warme vochtige balkon. Ze zwaaien naar hun kinderen, steken hun duim omhoog, roepen soms: 'Armen strekken!' en lopen vast met de handdoek naar de trap om hun bibberende oogappel meteen op te vangen.'Die zwemlessen zijn tegenwoordig heel leuk', hoor ik ouders zeggen. Eerst spelen de kinderen alleen maar in het ondiepe, zodat ze hun watervrees kwijtraken. Pas daarna begint het serieuze gedeelte. Hoe ging het vroeger eigenlijk, hoe heb ik zelf leren zwemmen? Zwemlessen herinner ik me niet, wel die zomer in de jaren zestig toen we voor het eerst gingen kamperen. Elke dag speelden we in zee, met een zwemband om bevochten we de heerschappij op het luchtbed. Zo raakten we onze watervrees kwijt. Soms nam mijn vader ons apart en kneedde ons gespartel met zijn commando's tot keurige zwembewegingen. En toen mocht de band af, zijn hand ging onder onze kin en los. Na drie weken zwom ik als een waterrat, zes jaar oud, evenals mijn twee jaar oudere zus. Mijn broertje van vier spartelde nog in zijn band en zou een jaar later zo ver zijn. Weer thuis moesten we afzwemmen, A-diploma, B-diploma. Het was allemaal spelenderwijs gegaan.Eerlijkheidshalve moet ik er wel bij vertellen dat ik die zomer bijna was verdronken. Op een middag dreef ik met het luchtbed ver de zee op: van landwind had ik nog nooit gehoord. Een speedboot heeft me opgepikt.'Waarom leren jullie je kinderen zelf niet zwemmen?' vraag ik de ouders van mijn buurmeisje. Tja, waarom eigenlijk niet? Ze hebben geen idee. Omdat zwemles er tegenwoordig nu eenmaal bij hoort. Maar of het noodzaak is? De meeste gezinnen met jonge kinderen zijn in de zomervakantie aan het water te vinden en ouders breken zich het hoofd om hun kroost te vermaken. Wat is een mooier tijdverdrijf dan je kind leren zwemmen? Dan hoef je ook niet een jaar lang die gang naar het zwembad te maken, in vliegende vaart meteen na school en werk, of op die kostbare zaterdagochtend.Zwemles is luxe, tenminste voor al die kinderen die op vakantie gaan. Kinderen die 's zomers niet met hun ouders naar zee, meer of zwembad gaan, ja die zouden op zwemles moeten. Dat geldt voor veel allochtone kinderen, maar die zie je nu net niet in het zwembad.Ik blijf om me heen vragen. Nog steeds ben ik er trots op dat mijn vader me heeft leren zwemmen. Daar is een vader voor, vind ik. Ook aan de vrouw in het Zuiderbad leg ik de kwestie voor: 'Heb je er nooit aan gedacht je zoontje in de zomervakantie zelf te leren zwemmen?''Jawel', zegt ze, 'ik heb het wel eens geprobeerd, maar hij wil niet naar mij luisteren.

Laatst kwamen twee buurmeisjes binnenlopen. Ze hadden het druk, ze maakten een rapport van alle woningen in het pand. Met strenge blik bekeken ze onze dakwoning en overlegden smiespelend. Toen eisten ze een vel papier. De oudste, ze is een jaar of acht, schreef met potlood in hanenpoten: ‘niets is mooi, u huis is leelek’. Zo. Daar konden we het mee doen. Op een klein briefje kwamen de ergste klachten te staan: de afgebladderde muur en de verweerde spiegel op de douche. En we moesten opruimen. Ik probeerde met kleine-meisjesogen naar ons huis te kijken en zag niets bijzonders, alleen hun blik: alles wat heel is, is mooi. Alles wat glimt, glanst en een vrolijk kleurtje heeft. Alles wat schoon is en helder. Zo zit dat bij kleine meisjes. Vorige week kwam een fotograaf van Opzij een portret van mij maken. Voor het dubbeldikke zomernummer over schoonheid was ik geïnterviewd omdat ik een boek over de dood heb geschreven. Schoonheid en dood was het thema. Maar goed, de fotograaf. Ze was verrukt van ons huis. Ze keek amper naar mij, ze keek alleen naar alle achtergrondjes waar ze me tegenaan kon zetten, het was een genot, vond ze: ‘Hier kan ik uren aan de gang blijven.’ En wat koos ze? De afgebladderde muur. Nu moet u niet denken dat het een smoezelig, beduimeld meisje was, nee, het was een frisse jongedame, die behalve fotograaf stewardess was. Ze had net een nieuw appartement gekocht en dacht na over de inrichting. Mijn advies: niet alles mooi maken, niet alles afmaken, niet overal over nadenken, nam ze zuchtend ter harte. Ze kon het niet laten om alles glad te schuren, zei ze, en perfect in de verf te zetten, in de juiste kleuren, precies naar haar wensen. Maar wat haar aan ons huis bekoorde was nu juist het tegendeel: het onaffe, de veronachtzaming, de vermoeide glans van de jaren, het verval dat hier en daar zichtbaar wordt. Neem de oude deur met panelen. Ik had de verf eraf geschuurd, maar het waren lagen van jaren. Op een gegeven moment had ik er tabak van. Dat zou ik later wel afmaken. Het is er nooit meer van gekomen. Ik zie ook niet meer dat hij nog steeds niet af is. Ik bekijk mijn deur niet meer in termen van schoonheid. Het is mijn deur, ik vind hem goed, ik ben aan hem gehecht geraakt. Gasten hebben wel eens gedacht dat we die deur expres zo gemaakt hadden. Je schijnt dure designverf te hebben die zo’n afgeschuurd, gevlekt effect geeft. Italiaans nog wel, heel chic. Eerlijk gezegd vind ik dat een beetje nep. Dan heb ik liever die buurmeisjes die het gewoon allemaal ‘leelek’ vinden, duur geverfd of niet.De buurmeisjes en de fotograaf bewezen het maar weer eens: schoonheid is geen eigenschap van een voorwerp, een landschap of een levend wezen. Schoonheid is een gewaarwording, beauty is in the eye of the beholder. En wat je gewaar wordt verandert met de jaren. Wat heb ik een hoop mooi gevonden wat ik nu spuuglelijk vind. Natuurlijk, dat heeft ook te maken met de mode, daar ontkomt niemand aan. Het is smaak, waarover niet te twisten valt. Maar het is vooral de blik, het gemoed, het verlangen, de binnenwereld van degene die kijkt. En daarover valt wel degelijk te redetwisten. Als mijn buurmeisjes zich mooi maken trekken ze een roze kermisjurk aan, ze lakken hun nagels goudkleurig en trippelen op glazen muiltjes. Ze zijn de prinses. Als mijn excentrieke vriendin uitgaat, draagt ze een verfrommeld grijs truitje, met de prijs van een bruidsjurk. Ze wil een uitgekiend zweem van Assepoester om zich heen. Voor haar schuilt schoonheid niet meer in het ongebroken mooie, voor haar is schoonheid doortrokken van lelijkheid. Zoals een muziekkenner vaak verveelt bij louter harmonie en een kunstliefhebber gruwt van zoete pasteltinten. Maar wat mij nu eigenlijk het meest stoort: dat je altijd maar moet weten of je iets mooi of lelijk vindt. Vaak vind ik een hele hoop van iets, maar of ik het mooi of lelijk vind? Geen idee.

Dat nieuwe millennium begint langzaam iets et worden in mijn kop. Niet vanwege dat nakende magische moment, dat zal wel vies tegenvallen: staan we met z´n allen, óp van de zenuwen, te wachten op diepe gevoelens en hevige sentimenten... en dan komt er niets.Nee, het zal uiteindelijk toch vooral gewoon oud en nieuw zijn, met zoenen, champagne en vuurwerk. Een jaarwisseling. Want omdat we zelf de honderd niet halen is een eeuwwisseling voor ons bevattingsvermogen te groot, laat staan een millenniumwisseling. Het is teveel van het goede.Ook de millenniumproblemen houden me niet echt bezig. Daar is iedereen onderhand een beetje moe van. Het zal wel loslopen. Ach ja, er zullen wat meer mensen moeten werken, en er zullen er heel wat stand by moeten zijn. Dat is sneu, maar het maakt ze ook gewichtig, denken ze nu. Waarschijnlijk vertellen ze hun kleinkinderen later dat opa de nacht van 1999 op 2000 in zijn brandweeruniform heeft gevierd omdat die achterlijk lui uit de vorige eeuw dachten dat er rampen zouden uitbreken. Lachen! Hier en daar een binnen- of buitenbrandje, dat was al. Eerlijk gezegd denk ik dat die staat van paraatheid vooral iets zegt over de controledrift van twintigste-eeuwers.Ah, nu zijn we er: twintigste-eeuwers. Het hoge woord is eruit. Dat begint tot me door te dringen: ik ben een twintigste-eeuwer. Van de week keek ik naar mijn buurmeisje van zes en dacht: zij is van dc nieuwe eeuw, van het nieuwe millennium. Zij zal zich later die goeie oude twintigste eeuw nauwelijks nog herinneren. Natuurlijk, met een beetje geluk heb ik ook nog wel een jaar of dertig, veertig te gaan, maar mijn jeugd en de jaren waarin mijn leven vorm kreeg, hebben zich in de vorige eeuw afgespeeld. Nee, nog een paar dagen en ik ben achterhaald, plotsklaps oud, een museumstuk. Het is godgeklaagd. Eigenlijk heb ik met drieënveertig jaar nog helemaal niet de leeftijd om achterhaald te zijn. Maar door die idiote millenniumwisseling voel ik me ineens een eeuw ouder. Het is vreemd dat zo´n kalender - die toch niet meer dan een menselijke constructie is - je gevoel over jezelf en de wereld om je heen zo kleurt. Goed, het zal nog een tijdje over vorig jaar gaan, over twee, drie jaar geleden. Maar al snel zullen we het over de jaren negentig, tachtig, zeventig van de vorige eeuw hebben. En na een tijdje vatten we die decennia gemakshalve samen en spreken over de tweede helft van de vorige eeuw. Nog iets later zal het kortweg over de vorige eeuw gaan. Minstens de helft van mijn leven heeft zich dan in de vorige eeuw afgespeeld. Dat ik in 1956 geboren ben, doet er niet meer toe. Wat voorop staat is: ik ben een twintigste-eeuwer. Ik ben bijna net zo oud als mijn ouders, mijn grootouders. En zo krimpt de twintigste eeuw ineen.En dan is er nog een probleem dat me prikkelt: hoe gaan we de komende tien jaar noemen? De jaren nul? Dat klinkt wel erg zielig voor al die toekomstverwachting die het jaar 2000 altijd met zich mee heeft gedragen. Hoe heette de tijd van 1900 tot 1910 eigenlijk? Die heeft geen naam. En de periode van 1910 tot 1920 hoor je ook bijna nooit `de jaren tien´ noemen, dat klinkt veel te kleuterig. Nee, die benaming begint pas bij `de jaren twintig´. En wat gaan jullie eigenlijk schrijven: braaf voluit telkens 2000 of vlotjes 00? Het ziet er allebei niet uit, vind ik. Maar ja, ik ben dan ook in hart en nieren een twintigste-eeuwer.

Laatst zat ik op een avond op het terras van Eerste Klas, het café restaurant op perron 2b van het Amsterdamse Centraal Station. Ik wachtte niet op een trein, ik zat er zomaar.Het is een mooie plek, niets klopt er. Je zit buiten en binnen tegelijkertijd. Als het regent blijf je droog, maar tegen kou en wind ben je niet beschermd. Als niet-reiziger hoor je er eigenlijk niet thuis. De mensen om je heen hebben koffers, tassen, een reisdoel. Ze verpozen zich niet op het terras, ze wachten.Maar ik zat daar, het is heerlijk om naar al die doelgerichte mensen te kijken als je zelf nergens heen hoeft. Het gesjouw aankijken, het gestuntel met afscheid nemen, de opwinding die van reizigers bezit neemt. In die stroom aankomende en vertrekkende mensen begin je na een tijdje gezichten te herkennen, ze komen telkens weer voorbij. Het station is hun werkterrein. Zo hobbelde een meisje langs, met een stoer bruinleren jack, een voorovervallende gang en een oud gezicht. Even later weer. En nog eens. Toen hield ze stil bij het voorste tafeltje en vroeg om een gulden voor een ijsje. De man tastte in zijn jaszak en diepte een munt op. Een ijsje, dacht ik, aardige smoes, vertederend eigenlijk wel. Maar je denkt toch niet dat ik geloof dat jij een ijsje gaat kopen.Iets verderop stond een jongen in een windjack hevig op een meisje in te praten. Hij kwam uit de Magreb en zij ook ergens van overzee. Ze was anorexia-mager en wilde dat ook laten zien, als een tweede huid zaten haar vaalzwarte broek en T-shirt om haar lijfje. Het meisje liep weg, de jongen kwam haar achterna, met strakke heupen en een opgepompte borstkas. Je kon zien dat hij moeite had haar niet beet te pakken. Hij moest zich zelfs enorm beheersen. Een tweede jongen cirkelde op iets grotere afstand om hen heen. Hij hing bij de telefooncel rond alsof hij moest bellen en hield het tafereel onnadrukkelijk scherp in de gaten. Toen het meisje leek te ontsnappen, liep hij op haar toe. Hij had een vriendelijke uitstraling, een beetje dikkig, goedmoedig. De ander liet hem even begaan en kwam toen weer naderbij. Nu praatten ze met z´n tweeën op haar in. De rolverdeling tussen de jongens was klassiek. Ineens schreeuwde het meisje tegen de eerste jongen: `Ik neuk toch al met hem...´ en ze wees op de tweede jongen. Ik had het tafereel al begrepen, mij hoef je niets wijs te maken. Die twee Marokkanen probeerden dat meisje te strikken om voor hen te werken. Je zag ze schaken, op elkaar inspelen, langzaam het net proberen te sluiten. Het meisje moest ook iets van ze, waarschijnlijk dope, daarom liep ze niet weg. Of misschien voelde ze zich ergens door bedreigd. Maar toen leek ze er toch ineens lak aan te hebben, ze ging de roltrap af en was verdwenen. De jongens vertrokken ook. Tien minuten later waren de drie er weer en de scène herhaalde zich. Niemand zou het moeten wagen zich ermee te bemoeien, dat zag je zo, dan kon je voor rotte vis uitgemaakt worden, ook door het meisje.Toen zag ik in mijn linkerooghoek een hobbelen naderbij komen. Ik keek, het was het oude junkiemeisje. Vergenoegd likte ze aan een softijsje. Dus toch. Soms begrijp je iets met je grotestadswijsneuzerigheid te snel en zit je er goed naast. Ze had helemaal geen dope gekocht. Als ik had geweten dat ze echt een ijsje ging kopen...Ik keek nog eens naar de twee jongens en het meisje die nog steeds druk met elkaar waren. Misschien was ook dat tafereel wel niet wat ik dacht. Misschien ging het om een doodgewoon relatieprobleem. Zie je wel, ze stapten alledrie in de trein richting Eindhoven. Het zou toch kunnen dat ze gewoon naar huis gingen?Of toch naar de tippelzone in Utrecht?

Het lijkt wel buitenland hier, dacht ik laatst. Het leven gaat zo sukkelig zijn gang. De verkeerslichten staan veel langer op rood. In de supermarkt werken de caissières tergend langzaam. De gesprekken zijn aarzelender.Thuis is het anders, thuis gaat het leven sneller, thuis zijn we meer bij de tijd. Zo ging ik nog een tijdje door, tot ik een gevoelige directe in mijn maag kreeg: ik ben een randstedeling geworden, godbeterehet. Ik, een randstedeling. Als ik dat vroeger had geweten zou ik me diep hebben geschaamd.Het was in Brabant dat ik tot die ontnuchterende ontdekking kwam. Ik zat me als een toerist te verbazen over mens en omgeving. Ik had iets meewarigs, iets dat jezelf zo´n goed en edel gevoel geeft: Goh, wat leuk hier, wat authentíek. Heerlijk voor een vakantie is het hier, maar ik zou doodgaan als ik hier moest wonen.Altijd, m´n leven lang - en dat begint langzamerhand ergens op te lijken - heb ik het provincialisme van de Randstad verafschuwd. Nou was mijn start ook echt in een uithoek, in Twente. Daarna, zoals gezegd, het Brabantse platteland en toen dertien jaar Gelderland. Kom dan nog maar eens in Amsterdam aan zonder fikse afkeer van de grachtengordel. Nee, ík zou nooit randstedelijk worden, dat vond ik de benepenheid ten top.Stelt u zich eens voor. Ik woonde in Nijmegen, had mijn eerste baan in Amsterdam en reisde op en neer. Ik vroeg een collega mij ´s avonds thuis te bellen.`080´, begon ik mijn nummer te noemen - in die dagen was het nog 080. Verbaasd zei hij: `080? Waar is dat?´`Nijmegen´, beet ik hem toe. Van een journalist verwacht je iets meer praktische kennis en mobiliteit dan bij de gemiddelde Nederlander. Binnenlandse mobiliteit bedoel ik, want in New York, daar was hij natuurlijk sowieso kind aan huis.Gechoqueerd vroeg hij: `Nijmegen, kun je daar wonen dan?´Er zijn van die vragen die een mens met stomheid slaan. Het lijkt hilarisch, maar voor iemand in het verre oosten is het een alledaagse ervaring. Op mijn dertigste verjaardag gaven vrienden uit de Randstad mij een groot geschenk door de tocht naar mijn feestje te maken. Vonden ze. Terwijl wij oosterlingen in een handomdraai naar de Randstad afreisden. ´s Ochtends, ´s middags, ´s nachts? Jullie zeggen het maar. Psychologisch is het van Amsterdam naar Nijmegen lichtjaren verder dan van Nijmegen naar Amsterdam. En tot mijn schaamte moet ik bekennen: na tien jaar Randstad begin ik het te begrijpen. Mijn vrienden uit de provincies komen veel makkelijker bij mij dan ik bij hen. Maar goedpraten kan ik het nog steeds niet.Een Nederlander ontkomt er blijkbaar niet aan: je hebt de Randstad en je hebt de provincie. En ik ben inmiddels een Randstadbewoner, ik zeg het niet graag. Want het is geen verworvenheid, het is een beheptheid. U moet zich trouwens ook niet te veel hips van mijn leven voorstellen. Ik frequenteer de grachtengordel niet, ik ben niet bekend met allerlei polderse beroemdheden. Het culturele aanbod is zo overmatig dat ik lamgeslagen thuis blijf. Op straat word ik onder de voet gelopen door toeristen. Ik heb het niet druk, druk, druk, ik leid geen snel en boeiend leven. En als ik elders in het land moet zijn - in Enschede bijvoorbeeld, of Sas van Gent - dan ben ik uren onderweg, want Amsterdam ligt op het randje. Nee, eigenlijk zou ik net zo goed in de provincie kunnen wonen.