Bij managementtrainingen, coaching, teambuilding, bij reorganisaties en werving en selectie, overal wordt het enneagram ingezet. Belangrijkste aanname: De mens is in principe goed, het ware ik is zuiver. Dat is natuurlijk onzin. Over zwevende managers en het Maakbare Zelf.
Geen mens ontkomt eraan: op het werk is de eigen persoon in het geding. Het draait allang niet meer alleen om producten of diensten, nee, het gaat meer en meer om persoonlijke kwaliteiten. Dus werken we daaraan en vragen ons gedurig af: waarom gedraag ik me zus of zo, wat drijft mij eigenlijk, hoe ga ik om met mijn personeel, chef, collega’s, klanten? Ben ik eigenlijk wel effectief, zit ik wel lekker in m’n vel op mijn werk?
Het is al de gewoonste zaak van de wereld: in de baas z’n tijd werkt personeel en management aan zichzelf. Ze gaan op cursus, worden getraind en gecoached, gaan op herhaling, proberen weer eens wat nieuws. Het aanbod is schier eindeloos, de grenzen wijken, soms zelfs zover dat het onderscheid tussen werk en therapie vervaagt. Oude vertrouwde persoonlijkheidsmodellen uit de psychologie, zoals de bekende Jung-MyersBriggstypologie, moeten concurreren met een vloed aan elkaar snel opvolgende theorieën en methodes, die vaak onbekommerd gouden bergen beloven.
De laatste jaren steekt één persoonlijkheidstypologie met zo veel succes boven de rest uit, dat je van een hype kunt spreken: het enneagram. Enkele boekhandelaars in de grote steden vertellen desgevraagd dat het een absolute hit is. Op de schappen esoterie al langere tijd, bij economie, management en organisatie vooral het afgelopen jaar. Ook in de managementboeken top tien van Intermediair prijken al maanden twee enneagramtitels. De kernkwaliteiten van het enneagram van Daniel Ofman, Rita van der Weck staat al enige tijd op nummer één, Werken met het enneagram van Hanna Nathans op nummer vijf.Het enneagram wordt ingezet bijmanagementtrainingen, coaching, teambuilding, bij reorganisaties, functioneringsgesprekken en werving en selectie. In de wereld van het organisatieadviesheeft het een stevige plek veroverd, maar tot de curricula van de officiële opleidingen is het nog niet doorgedrongen.
Het enneagram is een negenpuntige ster (‘ennea’ betekent negen in het Grieks), die negen persoonlijkheidstypes aanduidt: 1.perfectionist, 2. helper, 3. presteerder, 4. individualist, 5. observeerder, 6.loyalist, 7. optimist, 8. leider, 9. bemiddelaar. Het model paart een geheimzinnige, mythische oorsprong aan een wetenschappelijk ogende uitwerking. Voeg daarbij de holistische pretentie van het enneagram en het is duidelijk dat het perfect past in de tijdgeest. Het is een opwindend hulpmiddel op elk levensterrein. Welk type ben ik, welk type is mijn baas, mijn secretaresse, mijn collega, mijn geliefde, mijn vader of moeder en hoe reageren de verschillende types op elkaar? Kortom, iedereen kan onder de loep van het enneagram worden gelegd en dat levert interessante informatie op. Want het enneagram gaat niet over iemands gedrag, maar over zijn drijfveren, over zijn basisaannames, zijn angsten, valkuilen, verdedigingsmechanismen, over zijn overlevingsstrategie, ideale zelfbeeld en over de bril waardoor hij het leven ziet. De enneagramtypologie werpt licht op de vragen welke emotie iemand energie geeft, welke preoccupatie hij heeft, wat hij vermijdt en wat hem verleidt.
‘De verspreiding van het enneagram gaat heel snel’, zegt Harry Starren, directeur van De Baak Management CentrumVNO-NCW. Hij beschouwt het enneagram als een handig instrument om inzicht te krijgen in het eigen gedragspatroon en dat van anderen. ‘Het past goed in onze narcistische cultuur. De mens staat centraal staat, de persoon is functioneel geworden.’ Dat ondernemers daar oog voor hebben vindt hij legitiem en slim. Zo versterken ze de persoonlijke prestatie en effectiviteit.
De populariteit van het enneagram zal tijdelijk zijn, verwacht Starren. ‘We raken snel verveeld, maar de persoonsgerichte oriëntatie blijft, die is diep cultureel geworteld.’ Waarom slaat het enneagram meer aan dan andere methodes? ‘Tja, ik denk omdat het een zwaardere zingevingscomponent heeft, een religieuze component, of je dat nu doorhebt of niet.’
Zelf is Starren geen adept. ‘Ik ben een 7, heb ik me laten vertellen’, zegt hij desgevraagd. Hij beschouwt het enneagram als een van de vele methodes. ‘Die indeling kan ook dwars gaan zitten. Om kritisch te kunnen zijn en te kunnen relativeren, moet je weten dat er meer manieren zijn om te leren. Omdat het enneagram een begrijpelijk model is, wanen velen zich al snel deskundig en werpen zich als zodanig op. Ik vind het heel bezwaarlijk als iemand in het model is “geraakt”, en geen andere achtergrond heeft. Goeroes hebben zelden een toegesneden academische opleiding.’ Starren denkt dat het enneagram in de Nederlandse cultuur wordt opgenomen. ‘Je hoort het al veel in psychobabbel. Het enneagram raakt gepopulariseerd, getrivialiseerd en wordt zo tot gedeeld cultuurgoed. Zoiets als Freud.’Het geheim van het enneagram is dat het voor elk wat wils biedt: een snelle bevattelijke persoonlijkheidstypologie, een ingewikkeld stelsel van psychologische mechanismen of een spirituele heilsleer. De aanhangers voelen zich bovendien opgenomen in een lange traditie. De negenpuntige ster zou minstens een millennium teruggaan tot een soefibroederschap, een mystieke tak van de islam. Ook zijn er overeenkomsten met de kabbala, de joodse mystiek. Door de hele geschiedenis heen zijn mensen in de ban geraakt van – meestal geheime – getallenleren, die duiden op een meesterplan achter de schepping. Door de verbinding met die getallenmystiek verheft het enneagram zich van een geconstrueerd model tot esoterische waarheid.
In begin van de twintigste eeuw dook het woord enneagram voor het eerst op bij de avonturier en waarheidszoeker GeorgesIvanovitsj Gurdjieff (Transkaukasi`). Hij zou tijdens zijn omzwervingen de geheime leer van het enneagram overgeleverd hebben gekregen. Pas in de jaren zeventig kreeg die ontdekking een vervolg in de Verenigde Staten: de Boliviaanse esoterieleraar Oscar Ichazo tuigde het enneagram op met persoonlijkheidstypes en vervolgens verbond de Chileense psychiater Naranjo het met de moderne psychologie. Inmiddels hebben talloze denkers, hulpverleners, goeroes en doeners een duit in het zakje gedaan en is het enneagram uitgegroeid tot een eclectisch stelsel. Wie de typologie van negen te simpel vindt, kan zijn toevlucht zoeken tot hele reeksen van subtypes en andere nuanceringen. Iedereen kan zijn eigen versie maken en eraan toevoegen wat hij wil. Ook neurolinguïstisch programmeren (NLP) is al aan het enneagram gekoppeld, evenals het model van het kernkwadrant, neuroassociatieve coaching, Reiki, kleurenmystiek en wat al niet meer.
Het enneagram kent behoorlijk wat wildgroei, beaamt consultant Oscar David (tevens arbeids- en organisatiepsycholoog, zelf type 3). Iedereen claimt het, maar dat is nu eenmaal zo bij een model waarvan niemand het copyright kan opeisen. Dat betekent wel – en dat bevalt hem – dat het in ontwikkeling blijft.
David presenteert zichzelf als de eerste door enneagramgoeroe Helen Palmer zelf opgeleide certified enneagram teacher in Nederland. In de afgelopen acht jaar heeft alleen David al duizenden managers en employés van multinationals, gerenommeerde banken en degelijke overheidsdiensten met het enneagram leren werken. Nederlanders staan er volgens de consultant open voor. ‘Ze vragen zich niet zo snel af of het model wel wetenschappelijke onderbouwd is, ze willen weten of het werkt. Als jemensen met het enneagram tot zelfreflectie krijgt, vinden ze dat mooi genoeg.’
David merkt steeds weer dat het enneagram in de hoofden van mensen blijft hangen. ‘Het is een overlevering, een openbaring zou je het zelfs kunnen noemen. In elk geval zijn het handvatten die perfect in deze tijd passen.’ Bij sommige beroepen en functies komen bepaalde types veel voor, al mag – zo waarschuwt David – iemands professionele gedrag niet worden verward met zijn persoonlijkheid. De meeste secretaresses zijn type 2, maar de ‘secretaresse van het jaar’ blijkt bijna zonder uitzondering type 3 te zijn, onderzoekers zijn vaak type 5, ambtenaren type 9. Zelfs organisaties kunnen ermee getypeerd worden: McDonalds is type 3, de CIA type 6, evenals de politie. In zijn boek kent David ook aan elk land een type toe: Amerika type 3, Engeland type 5, Zweden en Nederland type 9.Het is verleidelijk om de wereld om ons heen met het enneagram te lijf te gaan. Een verleiding die velen moeilijk kunnen weerstaan, en daarin schuilt precies het gevaar: het enneagram leidt snel tot een gemakzuchtig begrip en dus tot stigmatisering. Natuurlijk is dat niet de bedoeling, in de literatuur wordt het er in gehamerd: denk niet dat je iemands type zo maar even kunt vaststellen en denk al helemaal niet dat je hem vervolgens doorziet. Het is gevaarlijk, contraproductief en het druist in tegen de schoonheid en zuiverheid van het enneagram.
Deze waarschuwing is machteloos, zo niet hypocriet. Waarom zouden mensen het enneagram omzichtig gebruiken, waarom zouden ze het alleen inzetten voor een open, positieve benadering van anderen? Soms komt het goed uit om mensen of gebeurtenissen met wat psychologie van de koude grond eens en voor altijd een plek te geven. Soms ook zoeken we naarstig hulpmiddelen om onze zin te krijgen, om anderen naar onze pijpen te laten dansen, om ze te fileren, klein te krijgen, om aan de poten van hun stoel te zagen, of om over ze te roddelen. Niets menselijk is ons vreemd, al lijkt het of adepten van het enneagram daar met hun positieve groeimodel liefst de ogen voor sluiten.
De meeste auteurs ontkomen zelf ook niet aan stereotypering. Vaak zijn de ‘typebeschrijvingen’ in de literatuur ronduit karikaturaal. Welke types de auteur prefereert en met welke hij moeite heeft, is meestal meteen duidelijk. De enneagramdeskundigen Ofman en Van der Weck drijven dat in hun boekje De kernkwaliteiten van het enneagram wel erg ver. Op foto’s beeldt een acteur elk type in overdreven pose uit. Zo is type 8 een kale potentaat aan een bureau, type 3 de zelfverzekerde man van deze tijd, type 5 de jongere broer van Chriet Titulaar. De begeleidende verhaaltjes staan bol van de platitudes. Tegelijkertijd schermt Ofman in het voorwoord met zijn ‘afkeer van voorgeprogrammeerde modellen’. Klinkt goed, maar alleen met mooie woorden vooraf is dat niet afgedaan.
Is het enneagram op het eerste gezicht simpel en aannemelijk, bij nadere beschouwing steunt het op enkele ferme vooronderstellingen. Ook is het gebruik van de term persoonlijkheid ronduit verwarrend. Het is geen neutraal begrip zoals in de hedendaagse psychologie of het alledaagse spraakgebruik, waar het staat voor het geheel van hoedanigheden, eigenschappen, en karaktertrekken waardoor iemand tot individu wordt. In de leer van het enneagram is persoonlijkheid juist het masker dat mensen opzetten. Daarmee grijpt de typologie terug naar de oorsprong van het woord, het Latijnse persona: het masker dat toneelspelers in de Oudheid droegen. Je persoonlijkheidstype is dus je valse zelf.
Voor enneagramaanhangers zit dat zo: we worden geboren als pure wezens, als baby zijn we ons ware zelf, onze essentie. Maar wie leeft krijgt klappen, wordt teleurgesteld, in de steek gelaten en om onszelf daartegen te wapenen zetten we een masker op, ofwel een persoonlijkheidstype. Rond het twintigste levensjaar valt de mens doorgaans naadloos met dat (valse) type samen. Daarna is het zaak dat hij zich verder ontwikkelt, zijn persoonlijkheid langzaam aflegt en zorgt dat hij niet meer samenvalt met zijn valse zelf. Daarvoor is zelfobservatie en -reflectie nodig, en feedback van anderen. In feite heeft iedereen alle negen types in zich en kan iedereen worden hoe hij wil (al blijft zijn basistype altijd hetzelfde). Dat is wat Hanna Nathans in de ondertitel van haar boek bedoelt met persoonlijk meesterschap. Het is de ideologie van de maakbaarheid van het individu. Het is de ideologie dat een baby puur is en dat die pure kern ongeschonden bewaard blijft onder de persoonlijkheid, dat valse zelf dat we geleidelijk ontwikkelen.
Dit zijn nogal wat psychologische vooronderstellingen achter elkaar. Wat betekent het eigenlijk dat een baby puur is, als je bedenkt dat zijn hersenen nog niet ontwikkeld zijn, dat hij honderd procent egoïstisch is en dat het dus larie is om te veronderstellen dat er in hem geen kwaad schuilt? Die puurheid is slechts onze interpretatie van zijn hulpeloosheid, die hevige beschermingsdrift oproept, en verder niets.
En wat is in vredesnaam dat ware zelf, die essentie? Alles wat wij doen of meemaken verandert onze hersenen, zo blijkt steeds duidelijker uit onderzoek. Niet de metafoor van de vrucht past het best bij de mens, de vrucht die laag voor laag afgepeld kan worden tot je bij de blanke ongeschonden kern komt. Nee, waarschijnlijk is een mens eerder te beschouwen als een complex weefsel – zoals structuralistische filosofen doen – een weefsel waarin alle ervaringen zijn verweven. Je bent wat je geworden bent, in elke vezel. Er is geen pure kern, geen waar zelf, geen ongeschonden essentie. Het devies ‘ben jezelf’ leidt dan ook niet per se tot iets moois en gelukkigs. Het is ook nogal flauw: je ware zelf zou goed en zuiver zijn en alles wat niet goed en zuiver aan je is, dat komt van buitenaf, dat ben jij niet, dat is de schuld van de omstandigheden en de anderen.
Al deze aannames over de mens zijn niettemin noodzakelijk om in het groeimodel van het enneagram te kunnen geloven. Vervolgens moet je een roze bril opzetten zodat je niet meer ziet dat er in vele levens helemaal niet wordt gegroeid, maar dat veel mensen juist steeds ontgoochelder, verknipter en verbitterder raken en dat geen wijsheid, heilsleer of revolutie daarin ooit veel verandering heeft kunnen brengen. En met gebrek aan zelfinzicht heeft dat niet veel te maken. ‘Ken jezelf’ brengt het levensgeluk niet per se onder handbereik. Sterker nog: zelfinzicht kan net zo gemakkelijk machteloos maken als tot verandering aanzetten. En verandering die ook daadwerkelijk beklijft, dat is al helemaal hoog gegrepen. Ondanks alle pretenties van maakbaarheid zijn we al ziende nog steeds behoorlijk blind voor wat er zich allemaal in en om ons afspeelt. Het sprekendste voorbeeld daarvoor zijn de vele Nieuwe-Tijdsgelovigen die zichzelf verlicht noemen en voornamelijk ego en ijdelheid tentoonspreiden.
Het enneagram is een leuk spelletje, voor een tijdje. Een spelletje waarvan je ook nog wat opsteekt aan zelfinzicht en inzicht in je omgeving, omdat je er weer eens in andere termen naar kijkt, omdat je weer eens een ander model tot je beschikking hebt. Dat is altijd vermakelijk en leerzaam. Maar zo gauw het tot wondermiddel wordt verheven, of tot geloof, toont het zijn beperkingen. Het enneagram neemt alles in zich op, verenigt elke tegenstelling, poetst alle tegenstrijdigheid weg. Iedereen is oké, alles keert zich ten goede. Wij kunnen ons allemaal tot engelen ontwikkelen, we enneagrammen onszelf naar een hoger bewustzijn, hier of in een volgend leven. Het enneagram is de spons van het Nieuwe-Tijdsdenken.
<B>Bronnen:</B>
Werken met het enneagram – Naarpersoonlijk meesterschap en sociale intelligentie,Hanna Nathans, Scriptum Management, 2000
De kernkwaliteiten van het enneagram, Daniel Ofman, Rita van der Weck, Scriptum Management, 2000
Het enneagram in management – Beterinzicht in menselijk gedrag in organisaties, OscarDavid, Samson, 1999
***
Type 8 De leider
Will de Haan: ?”Mijn vrouw wist allang welktype ik was?o
?”Vier jaar geleden hoorde ik voor heteerst van het enneagram. Ik was al vijftien jaar bezig met diverse stijlen vanleidinggeven, dus met de vraag hoe je het gedrag van mensen beonvloedt endacht: hZ, dit is nieuw. Op een zaterdag ben ik samen met mijn vrouw naar een workshopgegaan. In de auto terug raakten we er niet over uitgepraat. Het grappige is,je kunt het privZ gebruiken maar ook zakelijk. Inzicht in anderen begint bijzelfinzicht: wat drijft je in je handelen??o
Will de Haan (52) is directeur BelastingdienstDivisie Particulieren. Hij heeft zevenduizend employZs onder zich, verspreidover 34 kantoren. Twee jaar geleden zette hij coachgroepjes op voor de 34managers. Afgelopen zomer deden zij een tweedaagse workshop enneagram bij OscarDavid Consultancy. Later volgden hun secretaresses. Het effect van de workshopis nog dagelijks merkbaar, zegt De Haan: ?”We hebben nu een gemeenschappelijketaal om op een ander niveau te praten dan:ôIs taak 117 al klaar??” Ookbeoordelingsgesprekken worden nu anders gevoerd: waar ligt iemands zorg, waarliggen zijn verbeterpunten??o
Zelf is De Haan type 8. ?”Nee, dat wist ik vante voren niet. Mijn vrouw? Ja, die wel?o, lacht hij, ?”die wist dat al voor hetenneagram was uitgevonden.?o Gevraagd om een typering zegt hij: ?”Een 8 wil deboel beheersen, als hij onzeker wordt, neemt die behoefte alleen maar toe engaat hij het werk naar zich toe trekken. Dat staat eigenlijk haaks op mijnfilosofie: mensen ruimte geven. Ik ben nogal hoekig. Het gaat erom dat ik mijnrust bewaar, vertrouwen heb in anderen. Als ik met mijn 8-houding grommendrondloop, duikt iedereen weg, mensen worden bang, gaan fouten verdoezelen inplaats van oplossingen zoeken.?o Is dat met zijn nieuwe inzichten nu verledentijd? ?”Nee, naarmate het probleem dat zich aandient prangender is, verlaat ikm?on hersens en duik weer in het oude model. Maar mijn medewerkers zeggen nu: ?”HZ Will, effeterugschakelen, je zit weer in z?on 8.?o
Het arbeidsproces hebben ze bij debelastingdienst de laatste jaren redelijk in de hand, vindt De Haan. ?”Nu gaathet erom de mogelijkheden van onze mensen te verbeteren. Dat past ook bij detijdgeest, daar sluiten we bij aan. ?”Laatst kwam een medewerker met een cursus?”Innerlijke rust?o aanzetten. O jee, dacht ik, nu moet ik in de lotushouding,dat lukt me nooit met mijn gewicht. Maar blijkbaar komen we in een tijd vanonthaasting en behoefte aan innerlijke rust. Ik doe zelf ook al twee jaar TaiChi.?o
***
Type 3: De presteerder
Henny Koerselman: . ?”Ik bleek het type tezijn dat niemand in onze groep wilde zijn?o
?”Het enneagram brengt je bij de pijnpuntenvan mensen?o, zegt Henny Koerselman (55), eigenaar van Creative Search, eengoedlopend headhunting- en consultancybedrijfje. ?”Door je type te kennen, leerje ook je schaduwkanten kennen. Vervolgens komt het eropaan die te accepterenen eraan te werken.?o Ze maakte kennis met het enneagram tijdens een opleidingNLP, neurolinguostisch programmeren. ?”Ik bleek het type te zijn dat niemand inonze groep wilde zijn: type 3, de scoorder, de presteerder. Men vereenzelvigtdat met de negatieve kanten van Amerikanen. Ik ben in huilen uitgebarsten. Ikvoelde me veroordeeld. De opleider zei: ôHenny, bedenk dat jij alles bent ofkunt wat zij absoluut niet kunnen.?”?o Ze lacht en wijst op de zilverkleurigeBMW-sportwagen in haar patio. ?”Dat is type 3: status. Dat veroorloof ik me nu.?oEn trots: ?”In mijn huis zijn verder geen statusdingen meer, het is more me geworden, denk ik.?o
We zitten in haar uitbundige kleurigewoonkamer in Amsterdam Zuidoost. Hier houdt ze tevens kantoor. ?”Ik opereer ineen kleine niche: internationale modehuizen, designbureaus, reclamebureaus. Ikricht me op creatieve teams. Ik ben een spinnetje in een web, vanuit dieidentiteit ben ik in 1985 Creative Search begonnen.?o
In Nederland komt volgens haar type-1 veelvoor. ?”Dat is een geliefd type, dat wordt ook beloond: de dominee, hetvingertje, tegelijkertijd straight en direct. Type7 wil iedereen wel zijn, je vindt ze veel onder creatieven. Type 3 vind je veelbij sales en type 8, dat zijn de sterke managers: Roel Pieper, Cor Boonstra,dat is een verlicht type 8.?o
Het enneagram is volgens Koerselman eengeweldig hulpmiddel als mensen vastlopen. ?”Ik als succestype ben er een kanjerin om de vreselijkste rampen niet te voelen. Rouwen, dat heb ik lang van me afgehouden.Type 3 wil de beste zijn, zijn valkuil is narcisme. Het enneagram helpt je bijje zelfonderzoek, om zo in contact te komen met je diepere zelf. Er is voorieder mens een bedoeling hier op aarde, die vinden, dat is voor mij eenspirituele reis.?o Ze laat me een boek zien van de Indi`r Deepak Chopra, diehaar in die reis begeleidt. De rust die hij propageert, zoekt zij doordagelijks te mediteren. Maar, relativeert ze: ?”Ik vind iets anders veelbelangrijker: dat mensen zich – al is het maar ZZn uurtje per dag –bewust zijn van wat ze nu werkelijk doen in hun leven en waarom.?o
***
Type 1 De perfectionist
Dennis Bladergroen: ?”Ik m-et ontspannen?o
?”Ik heb er ruim twee jaar over gedaan omte weten wat voor type ik ben?o, zegt Dennis Bladergroen (39), directeur van eenbusiness unit bij Pink Elephant. Hij grijnst, een 1 pakt de zaken graagdegelijk aan. ?”Het was een mooie zoektocht.?o Bij Pink Elephant had hij al veeltrainingen gedaan en hij was bekend met de Myers-Briggstypologie, de rollen vanBelbin, NLP, noem maar op. Omdat hij ontevreden was met zijn werk liet hij zichcoachen door enneagramkenner Oscar David, nam ontslag en begon een eigenbedrijf. Inmiddels heeft Pink Elephant hem teruggehaald.
?”De meeste mensen bij Pink dachten dat ik een3 ben. Type 1 en 3 kunnen hetzelfde gedrag vertonen maar hun motivatie isanders. Je moet iemands innerlijke drijfveren niet verwarren met zijn rol ineen organisatie. M?on beste vriend wist meteen wat ik was, hij zei: ôIk hebgewoon gezocht welk type het meest eigenwijs is.?” Ik heb sterke normen enwaarden, ben een beetje belerend en ik ben het best te motiveren als je zegt:ôEr zitten nog een paar foutjes in het rapport?o/oo?” Een goede tip voor een 1 is:ôGeniet van het moment.?” Dat is een klein rotzinnetje, maar daar kan ik watmee. Ik heb eens in een panel met allemaal 1-en gezeten, dan hoor je steeds:ôIk m-et ontspannen.?” Beetje neurotisch. Het is erg leuk om met 1-en te praten,die zijn het lekker eens. Als een 1 onder stress staat, gaat hij harder werken,overwerken, het werk moet af, en uiteindelijk is hij als Bor de Wolf die zichterugtrekt in het Enge Dieren Bos.?o
Pink Elephant als bedrijf is duidelijk type 7,zegt Bladergroen. ?”Plannen maken, nieuw, leuk, creatief, supercharmant, ik benokZ, jij bent okZ, en onder druk alles met regeltjes willen oplossen.?o Ookthuis gebruikt Bladergroen het enneagram. Bij zijn dochters (negen en twaalf )heeft hij ook al sterke vermoedens over hun type. Dat beonvloedt hem wel bij deopvoeding, maar erg vindt hij dat niet. ?”Ik beschouw het enneagram het liefstals een ontwikkelingsmodel, ik focus minder op de fixaties van een type. Mijnmissie is het beste uit mensen halen, daar wil ik tijd en energie in steken,maar steeds minder in het halen van targets. Het is maar werk! Dat mag nuiedereen van me citeren. Trouwens, wanneer kan ik de tekst van dit interviewcorrigeren??o Corrigeren? ?”O jee?o, begrijpt Bladergroen meteen, ?”weer eentypische 1-reactie.?o
.jpg)
